Gayzer Nedir?

Gayzerler magmanın yüzeye yaklaştığı volkanik bölgelerde oluşur. Su, kayalıklardaki çatlaklar ve kırıklardan aşağı sızar. Bu sızıntı olukları (bunlara gayda da denir), suyu 2 bin metreden daha derine bile taşıyabilir. Su, volkanik aktiviteler nedeni ile ısınmış olan kayalara temas ettiğinde kaynamaya başlar. Basınç çok arttığında, su beraberinde taşıdığı minerallerle birlikte kaynayan su ve su buharı olarak patlamaya benzer bir formda yeryüzüne fışkırır. Bunlara hidro termal patlama da denir. (“Hidro” kelimesi “su” anlamına gelir ve “termal” “ısı” anlamına gelir.) Gayzerleri, gezegenimizin doğal ısıtma tesisatı olarak düşünebiliriz. Onları besleyen yeraltı faaliyetlerine bağlı olarak ortaya çıkar ve kaybolurlar. Yeryüzünde aktif, ölü ve uyumakta olan gayzerler vardır. Uyuyan ve ölü gayzerlerin yerlerini çevrelerindeki işaretlere bakarak tespit etmek zor değildir. Gayzerlerin ölüm nedenleri, genellikle su kanalının minerallerle tıkanmasıdır. Madencilik faaliyetleri nedeni ile tıkanmış olanlarla, insanların evlerini ısıtmak için hidro termal ısıtma sistemleri kurmaları nedeniyle tahliye olanları vardır. Gayzerler, başta jeologlar olmak üzere pek çok alanda çalışmalar yapan bilim insanının üzerinde araştırma yaptığı oluşumlardır. Jeologlar, alandaki kayaları ve mineralleri inceleyerek yüzeyin altındaki yapıyı anlamaya çalışırlar. Biyologlar, mineral bakımından zengin ve sıcak suda yaşayan organizmaları tanımak için gayzerler üzerinde çalışırlar. Bu organizmalara, “ekstremofiller” ya da “termofiller” denir. Astrobiyologlar ise diğer gezegenlerdeki benzer sistemleri anlamak için gayzerler üzerinde çalışırlar.

Yellowstone Parkı (Amerika)

Dünyadaki en aktif gayzer havzalarından biri Yellowstone Park’ındadır. Yellowstone Süper Volkanı’nın kalderasında arada sırada küreyen, yaklaşık 460 tane gayzer vardır. Yellow Stone’da, turistlerin en yoğun ilgisine nail olan gayzer ise Old Faithful’dur.

Gayzerler Havzası (Rusya)

Rusya da geniş bir gayzer sistemine ev sahipliği yapar. Hatta bu bölge Gayzerler Vadisi adı ile anılır. Gezegenimizdeki en uzun volkanik havalandırma delik sırası bu bölgededir. Havalandırma delikleri sırası yaklaşık 8 km uzunluğundadır. Gezegenimizde var olan diğer yaşam formları ile ilgili araştırmalarda bu bölge ile Yellowstone parkı en önemli araştırma alanlarıdır.

İzlanda

İzlanda aktif volkanik bir ada ülkesidir ve dünyanın en ünlü gayzerlerine ev sahipliği yapar. “Gayzer” kelimesi de İzlandalıların kaplıca anlamına gelen “geysir” kelimesinden türetilmiştir. İzlanda gayzerleri, Orta Atlantik Sıra Dağları ile ilişkilidir. Burası iki tektonik plakanın (Kuzey Amerika Plakası ve Avrasya Plakası) yılda yaklaşık 3 milimetre hareket ettiği bir yerdir. Birbirlerinden uzaklaştıklarında kabuk incelir ve magma yükselir. Yıl boyunca biriken kar, buz ve su ısınır böylece gayzerler oluşur.

Dünya Dışındaki Gayzerler

Gayzer sistemleri, Dünya dışında iç sıcaklığın suyu ve buzu ısıttığı gezegenlerde ve uydularda görülebilir. Satürn’ün uydusu Enceladus’ta, Cryo-gayzer adlı bir gayzer yer altından su buharı, buz parçacıkları, karbondioksit, azot, amonyak, hidrokarbon vb. donmuş haldeki maddeleri yer kabuğuna püskürtür.

On yıllarca süren çalışmalar, Jüpiter’in uydusu Europa’daki, Neptün’ün uydusu Triton’daki ve Pluton’daki gayzerleri ve gayzer benzeri oluşumların keşfedilmesini sağlamıştır. Henüz keşfedilmemiş olmakla birlikte Mars’ın kuzey kutbunda gayzer benzeri oluşumların olabileceğini öngörülmektedir.

Gayzerlerin Faydaları

Gayzerler son derece verimli ısı ve elektrik kaynaklarıdır. Özellikle İzlanda’da, gayzerlerden elde edilen ısı ve su çok verimli bir şekilde kullanılmaktadır. İzlanda’nın gayzerlerle ilgili teknolojisi dünyanın diğer bölgelerindeki gayzer çalışmalarına örnek olmaktadır.