Kirmasti Mekteb-i Rüşdîyesi

Kirmasti Mekteb-i Rüşdîye

  Bugünkü yazımda Mustafakemalpaşa’da 128 yıl önce inşa edilen ve günümüze sadece bahçe giriş kapısının iki sütununun ulaşabildiği bir okulun hikâyesini aktarmak istiyorum. Okulun hikâyesine geçmeden önce yapılmasını sağlayan zamanın padişahı II. Abdülhamit ile kısa bir bilgi vermeye çalışayım. II. Abdülhamit Abdülmecit’in Çırağan Sarayında 21 Eylül 1842 tarihinde dünyaya gelen oğludur. Annesi Çerkez asıllı Tîr-i Müjgân Kadınefendi’dir. Osmanlı padişahlarının otuz dördüncüsü olarak 31 Ağustos 1876’da Osmanlı Devleti tahtına çıkmış ve 27 Nisan 1909 tarihine kadar 32 yıl 7 ay 13 gün süre ile Osmanlı Devletini yönetmiştir. Bu tarihte tahttan indirilip gece yarısı birkaç bavulla Yıldız Sarayı’ndan çıkarılarak ailesi ve maiyetinden 38 kişi ile birlikte Sirkeci’den özel bir trenle 28 Nisan 1909 da Selanik Alatini Köşküne sürgün edilmiştir. Balkan Savaşının başlamasıyla, Selanik’in Yunanlıların eline geçebileceği endişesi üzerine İstanbul’a nakledilmesine karar verilmiştir.  Sürgünde bulunduğu Alatini Köşkünde kendisine gazete dahi verilmediği için, bu gelişmelerden haberdar olamayan Abdülhamit İstanbul’a gündüz çıkmak şartıyla Selanik’ten ayrılmayı kabul etmiştir. 30 Ekim 1912 tarihinde Almanya’ya ait S.M.S Loreley gemisi ile yola çıkarılmıştır. S.M.S Loreley 2 Kasım 1912 günü o dönemde yanık vaziyetteki Çırağan Sarayı önlerine saat 04.00’te demir atmış ve II. Abdülhamit saat 07:00’de karaya çıkarılarak Beylerbeyi Sarayına yerleştirilmiştir. 10 Şubat 1918’de Beylerbeyi Sarayı’nda vefat eden Abdülhamid Han’ın naaşı Çemberlitaş’ta  Divanyolu’ndaki Sultan Mahmud türbesine, amcası Sultan Abdülaziz ile dedesi II. Mahmut’un yanına defnedilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin 34. padişahı II. Abdülhamit

  Osmanlı Devleti’nin en zorlu döneminde hükümdarlık yapan II. Abdülhamit’in eğitim ile ilgili yapmış olduğu çalışmalar çok dikkat çekicidir. II. Abdülhamit döneminde, eğitimle ilgili 20 kanun ve 39 nizamname yayınlanmıştır. Eğitim teşkilâtı memleket geneline yayılmış, Rüşdîye sayısı 250’den 600’a çıkarılmıştır. Her vilâyette ve sancak merkezlerinde birer İdâdi (Lise) açılarak, İdâdi sayısı da 100’e yükseltilmiştir. Sultan II.  Abdülhamit, hükümdarlığında üç kıtada inşa ettirdiği veya açtırdığı, yüzlerce mektebi fotoğraflarla kayıt altına almıştır. Bunun sebebini de şu sözlerle ifade etmiştir; “Her resim bir fikirdir. Bir resim yüz sayfalık bir yazı ile ifade olunamayacak siyasi ve hissî manaları telkin eder. Onun için ben, yazılı bilgilerden ziyade, resimlerden istifade ederim.” II. Abdülhamit’in emri ile saltanatı süresince çekilen fotoğrafları bizzat kendisi gözden geçirir ve güzel bulmadıklarının yeniden çekilmesini isterdi. Çekilen fotoğraflar Yıldız Sarayında özenle korunurdu. Arşivlediği 962 Albümdeki 35 bin 585 Fotoğraf, kendi döneminde dünyanın en büyük fotoğraf koleksiyonlarından birisiydi. Koleksiyonundan 1800 fotoğraf günümüzde A.B.D Kongre Kütüphanesinin web sitesinden erişime sunulmuştur. Yine İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde muhafaza edilen “Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu”, aynı zamanda 2019’da “Dünya Belleği Mirası Listesinin UNESCO Türkiye Milli Komisyonunca Türkiye’nin iki adayından biri olarak gösterilmiştir. 19. Yüzyıla kadar Osmanlı Devletinin tüm vilayetlerinde olduğu gibi Hüdâvendigar Vilayetinde eğitim etkinlikleri medreselerde çeşitli seviyelerde sürdürülmekteydi. 1839 Tanzimat Fermanından sonra Mekatib-i Rüştiye Nezareti (Ortaokullar Bakanlığı) kurulmuş, 1845 de ise Meclis-i Maarif-i Muvakkat (Geçici Milli Eğitim Meclisi) kurularak Sıbyan Okullarının (İlkokul) ve Rüşdîye’lerin (Ortaokul) çoğaltılması kararı verilmiştir. Bugünkü anlamıyla Milli Eğitim Müdürlüğü ise Bursa’da 1879 yılında kurulmuştur. Osmanlı Devletinin Hüdavendigâr Vilâyetine bağlı olan Kirmasti (Mustafakemalpaşa), II. Abdülhamit döneminde 1881 yılında bir kararname ile kaza (ilçe) oldu. 1893 sayımında Kirmasti (Mustafakemalpaşa) ilçe merkezinde 3.367 Müslüman ve 683 Gayrimüslim olmak üzere 4.050 nüfus vardır. 139 köyde ise 37.153 kişi yaşamaktaydı. Kirmasti’nin (Mustafakemalpaşa) toplam nüfusu ise 42.420 kişiydi. II. Abdülhamit’in uyguladığı modern eğitimi gerçekleştirmek için, Maarif teşkilâtını ülke geneline yayma ve yeni yapılan mektepler açma politikası gereği Kirmasti’de (Mustafakemalpaşa) bir Rüşdîye (Ortaokul) açılması kararı alınmıştır. Bu karar nedeniyle 1889 yılında Kaymakam Haydar Bey tarafından Züferbey Mahallesinde Hükümet Konağı olarak yaptırılan bina, 1893 yılında Kirmasti Rüşdîye Mektebi’ne (Ortaokul) tahsis edildi. İki katlı ahşap bina, 5 derslikli okul olarak kullanıma uygun hale getirildi. II. Abdülhamit’in fotoğrafçısı 1893 de Kirmasti’ye (Mustafakemalpaşa) gelerek Kirmasti Mekteb-i Rüşdîyesi’nin açılış töreni fotoğrafını çekmiştir. Bu fotoğraf da II. Abdülhamit’in 35 bin 585 fotoğraftan oluşan albümleri içerisinde yerini almıştır. 2007 yılında Çamlıca Yayınları tarafından yayınlanan Sultan II. Abdülhamid Han Devri Osmanlı Mektepleri “Fotoğraflar ve Planlar” isimli kitapta II. Abdülhamit’in açtırdığı 365 okulun fotoğrafı yer almaktadır. Bu fotoğraflardan birisi de Kirmasti Mekteb-i Rüşdîyesi’nin açılış töreni fotoğrafıdır.

Kirmasti Mekteb-i Rüşdîyesi’nin resmi küşadı (Açılışı)

  1893 yılında Kirmasti Mekteb-i Rüşdîyesi olarak hizmete açılan okul, Cumhuriyet’in ilanından sonra 1948 yılına kadar Merkez Mektebi ve I. Okul, bu tarihten sonra ise Züferbey İlkokulu olarak 21 Mart 1969 tarihine kadar uzun bir süre eğitimin hizmetinde olmuştur. 1960’lı yıllarda meydana gelen depremler nedeniyle Züferbey İlkokulu harap ve oturulmaz hale gelince, 1969 yılından itibaren Züferbey İlkokulu Lalaşahin Paşa İlkokulu’nda eğitim-öğretime devam etmiştir.  1970 yılı sonunda tarihi bina yıkılarak yerine yeni bir okul yapılmasına başlanmıştır. Yeni bina 1972 yılında tamamlanmış ve Züferbey İlkokulu 1986 yılına kadar bu binada eğitim vermiştir. 1986 yılında Züferbey İlkokulu günümüzdeki Mevlana İlkokulu binasına geçince bina bu yıldan itibaren Mustafakemalpaşa Adliye’si, Mustafakemalpaşa İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü ve Mustafakemalpaşa Tapu ve Kadastro Müdürlüğü tarafından ortaklaşa kullanılmıştır. 2013 yılında Hükümet Konağı yapımı için bu binada yıkılmış ve günümüze geçmişten yadigâr olarak Kirmasti Mekteb-i Rüşdîyesi’nin bahçe giriş kapısının iki sütunu kalmıştır. Bu iki tarihi sütunun korunması dileğimle.  

Günümüzde sütunlar

  Halit ERSÖZ