William Richard Hamilton’un Kirmasti’ye seyahat güzergâhı
Osmanlı Devletinin ilk başkentlerinden ve önemli şehirlerden olan birisi olan Bursa yüzyıllar boyunca seyyahların mutlaka ziyaret etmek istedikleri önemli yerlerden birisi olmuştur. Seyahatnameleri incelendiğimizde
Bursa’yı ziyaret eden ilk seyyahın 1333 Eylülünde İbn-i Battuta olduğunu görmekteyiz. Bursa’yı; 14. Yüzyılda 5 seyyah, 15. Yüzyılda 9 seyyah,16. Yüzyılda 14 seyyah,17. Yüzyılda 18 seyyah,18. Yüzyılda 14 seyyah,19. Yüzyılda 102 seyyah ve 20. Yüzyılda 18 seyyah olmak üzere
toplam 180 seyyah ziyaret ederek seyahatnamelerinde Bursa ve çevresini tüm dünyaya tanıtmışlardır.
Bu seyyahlardan birisi olan
İngiliz Jeolog William Richard Hamilton1830 yılında Edwin Strickland ile birlikte Doğu Akdeniz'e bir jeolojik seyahate çıktı. Bu seyahatini daha sonra yalnız devam ettirdi. Seyahati sırasında
1835 Aralık / Mart ayında Bursa ve çevresini gezdi. Gezilerini daha sonraları iki ciltlik seyahatnamesinde yayınladı.
William John Hamilton
William Richard Hamilton seyahati sırasında yerel yöneticilerin kafilesine yardım etmesi ve isteklerini karşılaması için İstanbul’da Osmanlı Sarayından bir ferman da almıştı. William Richard Hamilton İstanbul’da gemiye bindiğinde kafilesinde Edwin Strickland, uşağı Theodore, Türkçe, Fransızca, Rumca, İtalyanca ve Rusça olmak üzere 5 dili ana dili gibi konuşabilen Giuseppe ismindeki tercümanı ve eşyalarını taşıyan atların sürücüsü iki kişi ile toplam 9 atları bulunuyordu. William Richard Hamilton ve kafilesi gemi ile önce Mudanya’ya geldi. Burada bir süre müddet konaklayıp dinlendikten sonra Bursa’ya doğru yola çıktı. Bursa’daki bir hana yerleştikten sonra şehri Yahudi bir rehber eşliğinde gezmeye başladılar. Bursa’daki hanları, hamamları, camileri, Osman Gazi ve Orhan Gazi türbelerini inceledi. Keşiş Dağına (Uludağ) çıkmak istemesine rağmen yollar yoğun bir kar ile kaplı olduğundan bu isteğini gerçekleştiremedi. Bursa’da kaldığı sürede şahit olduğu en ilginç olay ise; Bursa halkının veba hastalığından korunmak için oturdukları divanları keçi tüyünden imal edilmiş bir kumaşla kaplamaları idi.
19.yüzyıl Bursa gravürü (C. Texier)
William Richard Hamilton Bursa’daki gezisini tamamlayıp çevredeki bölgeleri gezerek Kütahya’ya gitmek için yola çıktı. Önce Çekirge köyü ve yakınındaki eski kaplıcanın yanından geçti. Acem köprüsünden geçerek altı saat sonra Hasan Ağa köyüne vardı ve gece buradaki harap bir binada konakladı. Sabah erkenden yola çıkarak önce Apolyont Gölü’ne ve öğleden sonrada
Kirmasti’ye (Mustafakemalpaşa) ulaştı. Kirmasti karşıdan bakıldığında; bir çayın kenarına kurulmuş, genç dalları budanmış dut ağaçları ile çevrili bir şehir görünümündeydi. William Richard Hamilton ve ekibi Kirmasti’ye uzun tahta bir köprüden geçerek girdiler. Çayın yakınlarındaki bir handa tutukları iki odaya yerleşerek dinlenmeye çekildiler. Bir müddet sonra Kirmasti yöneticisinin bir adamı gelerek, kendilerinin konağa davetli olduğunu tercüman vasıtasıyla iletti. Bu davete icap ederek konağa geçtiler. Konakta yönetici ile beraber yaklaşık 10-12 kişilik bir grup kendilerini karşıladı. Tercüman Giuseppe
yöneticinin adının Kirketli Yakup Paşa olduğunu, bir müddet Erzurum Seraskerliği yaptığını, Rus saldırıları sırasındaki bir başarısızlığı nedeni ile Kirmasti’ye gönderildiğini söylediğini aktardı. Kirmasti'de çoğunluğu Türk olan 800 hane yaşadığı, Kirmasti ve çevresinde üretimin ipek üzerine olduğunu ve üretilen mallar için
Cuma günleri bir pazar düzenlendiğini söyledi.
Bu sohbetten sonra yemeğe geçildi. Türk mutfağına özgü on çeşit yemekler ile hazırlanmış sofrada yemekler yendi. Yemekten sonra nargile eşliğinde Türk kahveleri içildi ve tercüman vasıtası ile sohbet edildi. William Richard Hamilton ve arkadaşları bu misafirperver karşılamadan sonra kaldıkları hana geri döndüler.
Kirmasti (Mustafakemalpaşa)
William Richard Hamilton ve ekibi ertesi gün Kirmasti yakınlarındaki
Hamamlı harabelerine gittiler. Bizans veya Roma dönemine ait olduğunu düşündükleri, duvar parçaları, kiremit ve çömlek kalıntılarının bulunduğu alanda sağlam bir bina kalmamıştı. Bu nedenle Kirmasti’ye döndüler ve bir caminin
(Büyük ihtimalle günümüzde sadece minaresi kalan Lalaşahinpaşa Cami) alt zemininde kullanılan ve ikiye bölünmüş bir yazıtı incelediler. Camiden
Kirmasti Mezarlığına giderek buradaki siyah bir Mısır granitinden yontulmuş bir kolon ile rengârenk olan bir mermeri incelediler.
Kirmasti’deki incelemelerini bitirdikten sonra yönetici Kirketli Yakup Paşa’ya teşekkür ederek Kütahya’ya doğru yola çıktılar. Akşama doğru Kirmasti’den dört saat uzaklıktaki 40-50 hane civarındaki
Kestelek Köyüne ulaştılar. Kestelek Köyü ağası seyyahları kendi konağında misafir etti. Burada da tercüman vasıtası ile sohbet ettiler. Ertesi sabah Kurban Bayramı olduğundan erkenden yattılar. William Richard Hamilton ve ekibi sabah Kestelek Köyü ağasına veda ederek yola çıktılar. Kurban Bayramı'nı kutlamak için köyün dışındaki bir bölgede toplanmış ve yeni kıyafetlerini giymiş gruplar halindeki halkı selamlayarak yollarına devam ettiler.
Halit ERSÖZ