Bursa ve Mustafakemalpaşa'nın deprem gerçeği ve 1855 depremi

Bilindiği gibi Bursa ve yakın çevresi 1. derecede deprem bölgesidir. Bu anlamda ülkemizin en riskli bölgelerinden biridir. Bütün kamuoyu İstanbul depremine kilitlenmiş gibi görünmekle birlikte Bursa ve İzmir gibi büyük şehirlerimizde bu anlamda büyük risk altındadırlar. Biz bu yazımızda 1855 yılında Bursa'da yaşanan, bilinen en büyük depremi anlatmaya çalışacağız. Genellikle kabul edildiği gibi deprem 31 Ocak 1855 çarşamba günü meydana gelmiş ve gündüz saatlerinde oluşmuştur. Bu felaketi Bursalılar “Küçük Kıyamet” olarak anmışlardır. Bursa'nın nüfusu o gün için erkek sayısı olarak 16 binin biraz üstündeydi ve bütün Hüdavendigar vilayeti ise 70.000 kişi civarındaydı. Depremin olduğu 1855 yılında Padişah Sultan Abdülmecid Han tahttaydı ve bu dönemde Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı gibi büyük bir konu ile uğraşmaktaydı. Bursa'daki Bu depremde 300'e yakın kişinin öldüğü bize ulaşan bilgiler arasındadır. Kirmasti (Mustafakemalpaşa) kazasıda depremden çok etkilenmiş , toprak yarılmış ve birçok yerde yüzeye sular çıkmıştır. Bu ilçede de büyük bir yıkım ve çok sayıda ölüm vardır. Bursa'daki önemli tarihi yapıların deprem sonrası durumları şöyleydi; Emir Sultan Camisi'nin minareleri yıkılmış, Emir Sultan Medresesi önemli hasar görmüştür. Orhangazi Camii minaresi yıkılmış yakındaki mektep hasar görmüştür. Orhan Gazi ve Osman Gazi türbeleri de büyük hasar görmüştür. Yıldırım Beyazıt camisinde minare yıkılmış, medresenin kubbesi hasar görmüştür. Yeşil Cami minaresi yıkılmış, avluda bulunan şadırvan ve evin duvarları harap olmuştur. Yeşil türbe ile medrese az zarar görmüştür. Muradiye külliyesinin, İkinci Murat türbesinde çatlaklar vardır camide az hasar görmüştür. Ulucami'de büyük hasar vardır, sağ baştaki minarenin yanında bulunan mektep yıkılmıştır. Çarşı içindeki Kayhan Zade Camii ve Tuz Pazarındaki Hayrettin Paşa Camii tamamen yıkılmıştır. Bursa hanlarından Eski - Yeni Han, Karaca Ahmet Paşa Vakfı'ndan Karacabey Hanı, Lala Şahin Paşa Vakfı'ndan Demir Han yıkılmıştır. Kapan Hanı, Tahtakale Hanı ve Mudanya Hanlarının bazı yerleri yıkılmış durumdadır. İpek Hanı, Koza Han, Emir Han'ı, Simkeş Hanı, Pirinç Hanı, Geyve Hanı ile diğer hanların bazı bölümleri çatlamıştır. Gökdere Nehri üzerindeki Setbaşı, Irgandı köprülerinde çatlaklar vardır. Ayrıca irili ufaklı birçok camide büyük hasarlar oluşmuştur. Birçok mahallede de evlerde yıkımlar vardır. Şehrin bazı yerlerinde de yangınlar çıkmıştır. Bu depremden önce de Bursa ve çevresinde büyük depremleri yaşanmıştır. 123 yılında, 150 yılında, 368 yılında, 1065 yılında, 1417 yılında, 1509 yılında ve 1674 yılında da çok şiddetli depremler olmuş çok sayıda ölü ve yaralı oluşmuş, çok sayıda bina yıkılmıştır. Görüldüğü gibi kayıtlara giren büyük depremler 150 - 200 yıl gibi bir aralık izlemektedirler. Tabii ki İstanbul için deprem çok büyük bir risktir. Ama Bursa ve İzmir gibi , ülkemizin diğer birçok şehri içinde deprem büyük bir risktir. Bu durum toplum olarak hep birlikte, bir gün bile kaybetmeden çok yönlü bir çalışmayı, çok yönlü bir hazırlığı gerektirir... Dr. Murat Çubukçu Kaynak; Bursa Defteri, Aralık 1999, Prof.Dr.Yusuf Oğuzoğlu.