Türkiye’de 27 Mayıs 1960 Cuma günü saat 05.25’te okunan bildiriyle, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk askerî darbe olan 27 Mayıs Darbesi gerçekleşti.
Darbe emir komuta zinciri içinde yapılmamış olup 37 düşük rütbeli subayın planları ile gerçekleşmişti. Darbeden sonra Millî Birlik Komitesi ülke yönetimini üstlendi. 37 subaydan oluşan Millî Birlik Komitesi anayasa ve TBMM'ni feshetti, siyasi faaliyetleri askıya aldı, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun tutuklananlar arasındaydı.
Darbe sürecinde 235 general ve 3500 civarında (daha çok albay, yarbay, binbaşı seviyesinde) subay emekliye sevk edildi. 147 üniversite öğretim görevlisi ile 520 hâkim ve yargıç görevden alındı.
27 Mayıs 1960 Sabahı Gazeteciler Cumhurluk alanında
Mustafakemalpaşa’da da 27 Mayıs Darbesi sabahı Mustafakemalpaşa Garnizon Komutanlığına Askerlik Şubesi Başkanı Albay Lütfü Kaya getirilmiş, Albay Lütfü Kaya, Yüzbaşı Sami Batman, Başçavuş Ahmet Erdem güvenliği ve kontrolü sağlamak için askerleri ilçenin çeşitli bölgelerinde konuşlandırmışlardı. Mustafakemalpaşa’da askeri darbenin duyulmasından itibaren ilçedeki evler ve dükkânlar bayraklar ile donatıldı. Belediye Başkanı Ahmet Saygın görevden alındı ve Mustafakemalpaşa Belediye Meclisi feshedildi. Savcı Ahmet Süheyl Eski’nin başkanlığında 6 kişiden oluşan bir “Tahkikat Komisyonu” kuruldu. Tahkikat Komisyonu her gün toplanıp, kamu kuruluşları ve derneklerin hesaplarını inceleyerek rapor hazırlamaya başladı. Bursa Askeri Valisince Mustafakemalpaşa’lı tarafsız vatandaşlardan oluşturulan “Suiistimalleri Tetkik Komisyonu” kuruldu. Bu komisyon suçluları tespit edip adalete teslim edecekti. Bursa İl Genel Meclisine her ilçeden olduğu gibi Mustafakemalpaşa’dan da iki kişi tayin edildi. Bu kişiler Salih Güven ve İsmail Hakkı Şenpamukçu idi. 30 Mayıs 1960 ve 2 Haziran 1960 tarihlerinde 27 Mayıs darbesine destek için halkın katıldığı Albay Lütfü Kaya tarafından “Hürriyet Mitingleri” düzenlendi.
Cumhurluk Alanındaki Hürriyet Mitinginde Mustafakemalpaşa’lılar
Cumhurluk Alanı- Hürriyet Mitinginde konuşmacı İsmail Hakkı Şenpamukçu
12 Haziran 1960 Pazar günü saat 18.00 de Bursa Askeri Valisi beraberinde Bandırma Tümen Komutanı Kurmay Havacı Albay Veysel Ergun ve Bursa Emniyet Müdürü ile Mustafakemalpaşa kaymakamlığına gelerek basına açıklamalarda bulundu. Açıklamalarında en kısa zamanda Milli Birlik Komitesinden bir kurmay binbaşının Mustafakemalpaşa’da kaymakamlık ve belediye reisi görevine başlamasını hedeflediklerini söyledi.
Milli Birlik Komitesinin kararı gereği tüm ülkede olduğu gibi Mustafakemalpaşa’da da polis teşkilatının elbiseleri değiştirildi. Polisler artık Lacivert pantolon ve lacivertin az açığı gömlek giyeceklerdi.
Mustafakemalpaşa ilçe merkezindeki ve köylerindeki “Demokrat Partili” muhtarlar görevden alınarak yerlerine ilkokul öğretmenleri ve askeri yönetimin güvendiği şahıslar atandı.
Milli Birlik Komitesince ülke geneli ve Mustafakemalpaşa’da partilerin ocak ve bucak teşkilatları kapatılmış, parti levhaları indirilmiş, sadece ilçe kurulları bırakılmıştı.
Fakat Demokrat Parti ilçe idare kurulu üyeleri ile yedek üyelerin tamamı istifa ettiğinden Askeri kaymakam Albay Lütfü Kaya Demokrat Parti ilçe kurulunda görev alacak ve partiyi teslim edecek kimse bulamadı.
Türk Hava Kurumu, Kızılay ve Çitçi Mallarını Koruma Teşkilatının başkan ve yönetimleri görevden alınarak yerlerine askeri Kaymakam tarafından atamalar yapıldı.
Mustafakemalpaşa’da “Milli İnkılap Hakkında Halkı Tenvir Bürosu” kuruldu. Kurulan Milli İnkılap Hakkında Halkı Tenvir Bürosu okunmuş gazete ve çeşitli kitapları toplamak için Mustafakemalpaşa Postanesi ve Mustafakemalpaşa Şehir Kulübü önüne iki toplama sandığı koydu. Sandıklarda toplanan gazete ve kitaplar Mustafakemalpaşa’nın uzak köylerine gönderiliyordu.
Haziran başından itibaren, pazarlarda satılan malların fiyatları Askeri yönetimce oluşturulan Belediye Meclisince belirlendi. Fakat fiyatlar tespit edilirken piyasa koşulları dikkate alınmadığından düşük fiyatlardan dolayı üreticiler hoşnut kalmadılar.
Hükümet emri ile Mustafakemalpaşa’da ki ateşli silahların toplanmasına karar verildi. Depolarda muhafaza altına alınan tabanca sayısı 220 adetti. Tabancalar ile birlikte bir yanlış anlama sonucu yaklaşık 3000 adet olduğu tahmin edilen yivsiz av tüfekleri de toplanmaya başlanmış ve 836 adet yivsiz av tüfeği depolara konmuştur. Daha sonra bu karardan dönülerek yivsiz av tüfekleri sahiplerine iade edilmiştir.
22 Haziran1960 tarihinde Askeri kaymakam ve belediye Başkanlığı görevini yürüten Albay Lütfü Kaya askeri darbenin yapıldığı 27 Mayıs 1960’tan itibaren yapılanlar ve merak edilen hususlar konusunda basın mensuplarına aşağıdaki açıklamaları yaptı.
“Mustafakemalpaşa Belediye Meclisinde görevden alınan iki üye yerine Emekli Albay Mazhar Ergüder ile Emekli Öğretmen Hasan Özsop’un görevlendirildiğini,
Demokrat Parti üyelerinden ikisinin Züferbey Okulunda tutuklu olduğunu, bunlardan birisi rahatsızlığı dolayısıyla hastaneye sevkini istemiş ise de Hükümet Tabibinin yaptığı muayene sonucu rahatsızlığı görülmediğinden isteğinin ret edildiğini, iki kişinin ise evlerinde enterne edildiklerini,
Belediye personelinin soruşturmasının devam ettiğini, gereksiz ve belediye bütçesine yük olan personelin çıkarılacağını,
27 Mayıs gününden bu yana evlerde ve iş yerlerinde asılı duran bayrakların ne kadar süre ile asılı kalacağı konusunda soruya “Bu durumun bir sevincin ifadesi ve inkılaba bağlılığın göstergesinin bir neticesi olduğunu, bir süre belirlemediklerini isteğe bağlı olduğunu” söyleyerek, sadece bazı bayrakların soluk ve yönetmeliklere uygun olmadığını, bu durumun ortadan kaldırılması için Sümerbank tarafından bol miktarda bayrağın satışa sunulacağını,
Mustafakemalpaşa Kızılay ve Türk Hava Kurumu yönetimlerinin yeniden oluşturulduğunu söyledi.
Kızılay yönetiminin, Emekli Yarbay Operatör Dr. Salih Dörtbudak Başkanlığında üyeler; Eczacı Mesut Aydın, Dr. Ekrem Erdem, Avukat Ahmet Cengiz ve Veterinerlik Sağlık Memuru Muzaffer Albey, Said Düvenci ve Necati Birinciel’den
Türk Hava Kurumu yönetiminin ise Başkan Eczacı Sezai Dermancı, İkinci Başkan Terzi Sami Dündar, Muhasip Üye Ahmet Özan, üyelerin emekli Yüzbaşı Salih Güven ve Öğretmen Mehmet Eskin. Murakıpların ise Malmüdürü Halit Sümercan ve Avukat Mustafa Erbeğen olduğunu ifade etti.”
30 Haziran 1960 Cuma günü Çeltikçi’de İnkılap Mitingi yapıldı. İnkılap Mitingine ilçe merkezinden ve çevre köylerden yüzlerce kişi katıldı. Çeltikçi meydanında yağmurlu bir havada yapılan mitingde Yüzbaşı Sami Batman ve öğretmenler konuşmalar yaptılar.
03 Temmuz 1960 Pazar günü öğleden sonra Vali Turgut Başkaya ile Bursa İl Jandarma Komutanı Albay Naci Korul Mustafakemalpaşa’ya gelerek askeri Kaymakam Lütfü Kaya’yla Mustafakemalpaşa Belediyesinde görüştüler. Aynı gün Demokrat Parti’ye ait olan Jeep marka araç Ankara’ya gönderilmek üzere emniyet yetkililerince teslim alındı.
07 Temmuz 1960 tarihinde Mustafakemalpaşa Kaymakamı Nihat Tözge Muş Vali Yardımcılığına, Çankırı Hukuk İşleri Müdürü Selahattin Aydemir ise Mustafakemalpaşa Kaymakamlığına atandı.
15 Temmuz 1960 tarihinde “Hürriyet İstikrazı Tahvilleri” “Hak ve hürriyetlerinize kavuşmanın sevinci içinde vatanınıza ve ailenize yardım etmek mi istiyorsunuz?” sloganı ile yüzde 6 faizli ve vergisiz olarak ilçemizde satışa sunuldu.
16 Temmuz 1960 Cumartesi günü Mustafakemalpaşa’da her ay yapılması planlanan “Milli Savunma Konferansları”nın birincisi gerçekleştirildi. Erkek Sanat Enstitüsü konferans salonunda İlkokul Müfettişi Nihat Temuçin tarafından verilen konferansın konusu “Milli Savunmada Pasif Koruma ve Sır Saklama” idi.
BAĞIŞ KAMPANYASI
Milli Birlik Komitesi devlet hazinesini takviye ve dış borçların ödenmesi için ülke çapında bir yardım kampanyası düzenledi. 8 Haziran 1960 tarihinde 1. Zırhlı Tugay subay ve astsubaylarının eşleri ile birlikte evlilik alyanslarını Hazine’ye bağışlayarak bu kampanyanın ilk öncüsü oldular. Vehbi Koç 26 kilo altın ve bir bina bağışladı. Bağışlar ülke çapında yaygınlaştı ve halkın bağışlarını kabul etmek üzere kurullar oluşturuldu. Bu kurullar bağışlar karşılığında, üzerinde 27.05.1960 yazan sembolik metal alyansları bağışçılara verecekti.
Bağışlar karşılığında verilen metal alyans
Bağış kampanyası için Mustafakemalpaşa Maliyesinde de bir komisyon kurularak hazineye bağışlar kabul edilmeye başlandı.
23 Haziran 1960 tarihine kadar komisyona 1000’e yakın Mustafakemalpaşa’lı yardımda bulunmuştur. Yardımlarda 21.000 Türk Lirası, 96 gram ağırlığında 11 adet altın bilezik, 354 adet altın alyans, 9 Mecidiye, 22 adet altın Lira, ziynet altınları ve 10 adet küçük altın toplanmıştır. Çeşitli kuruluşlar 4479 T.L vermişlerdir. Toplanan tüm yardımlar 45.000 T.L, civarında oldu.
30 Haziran 1960 tarihine kadar hazineye yardım kampanyasına 6.600 Türk Lirası, 51 adet altın Alyans yüzük ve 1 Adet Reşat Lira eklenmişti. Cezaevindeki mahkûmlar da 190 lira yardımda bulunmuş, yardımların genel toplamı 53.000 TL ye ulaşmıştı.
02 Temmuz 1960 Cumartesi günü Hazineye yardım kampanyasında 14 Eylül Kulübü, hasılatı hazineye kalmak üzere İnkılap balosu düzenledi. Günümüzdeki Öğretmenevi ile Kız Meslek Lisesi arasındaki boşlukta açık havada yapılan baloya çok sayıda ilçeli katıldı.
07 Temmuz 1960 tarihinde Hazineye yardım kampanyasında Mustafakemalpaşa halkı 2668 Türk Lirası, 29 Adet altın alyans yüzük ve 1 adet Reşat Lira daha yardımında bulundu. Bu tarihte toplanan para miktarı 64.000 T.L yi buldu.
21 Temmuz 1960 tarihinde ise yardım miktarına 3700 Türk Lirası ile 32 Adet Alyans yüzük eklendi. Toplanan toplam para miktarı 70.000 Türk Lirasına ulaştı. Alyans yüzük verenlere darphanede bastırılan şükran halkaları verilecekti.
08 Eylül 1960 tarihi itibarı ile Mustafakemalpaşa halkının devlet hazinesine yaptığı yardım miktarı altın, altın alyans ve para olarak toplamda 75.000 Türk Lirasına ulaşmış idi.
Yardım yapanlara verenlere verileceği vaat edilen ve maddi değeri olmayan şükran halkalarının diğer şehirlerde verilmesine rağmen ilçenizde teslim edilmemesi Mustafakemalpaşa halkı arasında hoşnutsuzluğa neden olmuştu.
Yardımlar hızla devam ederken, insanların alyanslarını ve paralarını dış borçların ödenmesi için hazineye bağışladığı bir süreçte, toplanan alyansların amacına uygun kullanılmadığı söylentisi ülke genelinde yayılmaya başladı. Toplanan alyans ve paralarla hazinenin borçlarını kapatmak yerine Ankara Yahya Kemal Caddesi ve İstanbul Zincirlikuyu’da 4 binin üzerinde ev yapıldığı ve bu evlerin 27 Mayıs’ta emekliye sevk edilen ihtilalci subaylara 20 yılda ödenmek şartı ile yıllık yüzde 2-3’lük faizle verildiği iddia edildi. Bu nedenle halk arasında bu evler ‘alyans evleri’ olarak adlandırıldı.
14 Ekim 1960'ta başlayan Yassıada davaları, 11 ay sürdü. 872 oturumda 1068 tanık dinlenerek 19 davaya bakıldı. 15 Eylül 1961 tarihinde hükümler açıklandı. Yüksek Adalet Divanı 15 sanığı idam cezasına çarptırdı. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961'de sabaha karşı, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961'de saat 13.30'da İmralı Adası'nda idam edildi. Diğer sanıkların cezaları infaz edilmeyip, hapis cezasına çevrildi.
Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan
Darbe sonrası Türkiye uzun yıllar ekonomik dar boğazda kalmıştır. Türkiye’deki sonraki yıllardaki yapılan darbeler ve darbe teşebbüslerinin sebebi olarak 27 Mayıs'tan sonra çıkarılan Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet kanunu gösterilmiş ve askeri darbelerin yolunu açtığı iddia edilmiştir.
Halit ERSÖZ
Editör: Haber Merkezi
