MUSTAFAKEMALPAŞA'DA 'TUĞYÂN-FEYEZAN'

Şeyh Müfti civarı

(*Tuğyân; Akarsuyun taşması, suyun kabarıp taşması-Feyezan ;Taşma,taşkın, seylap) Komşu ilçemiz Karacabey ilçesinde 14 Ocak 2019 tarihinde Canbalı Deresi'ndeki su seviyesinin aşırı yağışlardan dolayı yükselmesi üzerine su baskınları meydana geldi. Sel suları geniş tarım arazilerini tamamen kapladı. Yeni Mahallede bulunan bir çok ev su altında kalırken, hayvan dam ve ağılları da sele teslim oldu. Tek teselli can kaybının olmamasıydı. Fakat ülkemizin diğer  bölgelerinde aşırı yağışlardan dolayı geçtiğimiz günlerde büyük acılar yaşadık.  24 Ocak 2019 tarihinde Antalya’nın Kemer ilçesinde  Ağva Deresi'nde bir genç kızımız kayboldu. 02 Şubat 2019 Cumartesi günü ise Çanakkale’nin Ezine ilçesindeki Menderes Çayının yağışlar sonucu yükselen sularına dört genç kardeşimiz kapıldı. Hepsine Allahtan Rahmet ve ailelerine sabırlar diliyorum. Mekânları Cennet olsun. İlçemizde, Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayının iki yakasında kurulmuş olduğundan tarihin her döneminde sel tehlikesini hep hissetti. Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayında aşırı yağışlar  neticesinde su seviyesi artınca muhtemel sel tehlikesi ilçemiz halkına büyük korkular yaşattı. Bizans döneminde Lampes, günümüzde ise Mustafakemalpaşa (Kirmasti) adı verilen çayın toplam uzunluğu 230 kilometre olup Bursa il sınırları içinde kalan uzunluğu ise 134 kilometredir. Kütahya’nın Emet ilçesi Eğrigöz dağından ve Gediz ilçesindeki Şaphane Dağı’ndan doğan su kaynakları, Emet üzerinden gelen çay (Kocaçay) ile Gediz, Tavşanlı ve Orhaneli üzerinden gelen çay (Orhaneli Çayı), Mustafakemalpaşa’nın Camandar köyü yakınlarında birleşir ve Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayı ilçemizi ikiye bölerek Uluabat gölüne dökülür. Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayının tarih boyunca birçok defa suları yükselmiş ve taşkınlara neden olarak ilçemizde yıkımlara yol açmıştır. Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayında, Osmanlı döneminde 1839, 1874 yıllarında sular yükselerek tuğyân meydana gelmiştir. 24 Ocak 1906 gecesi ise Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayı taşarak daha şiddetli bir tuğyân olmuş, sel su­ları tahta köprüyü üzerinde fenerleri yanar halde söküp sürüklemiş ve ilçemizde büyük zararlara neden olmuştur. Kirmasti çayında meydana gelen en korkunç  feyezan (sel felaketi) 31 Aralık 1939 tarihinde gece meydana gelmiş ve ilçemiz şimdiye kadar yaşanan en büyük su baskınına uğramıştır. Bu sel felaketi yaşanmadan önceki günlerde  Bayındırlık Bakanlığı Kirmasti Çayını ıslah etmek ve çayı seddelerle çevirmek amacı ile günümüzdeki  regülâtörün bulunduğu yerden mezbahaya kadar olan çay kıyısında  sondaj çalışmalarını bi­tirmiş ve çayın bu hattının tabanına  10 metre uzunluğundaki beton direkleri çakmaya başlamış ve su tüneli için yer yer kazılarak oyulmuştu. Çay kenarında bulunan eski bağlantılar da söküldüğünden, ilçenin Bele­diye yakası denilen bölümüne dere sularının yayılması­nı önleyecek hiçbir engel kalmamıştı. İlçede o gün  soğuk bir hava ve hafif yağış vardı. Fakat Tavşanlı ve Dursunbey civarında çok aşırı bir yağış olduğu, derelerin sularının yükseldiği ve debisinin arttığı ilçemiz Kaymakamlık makamına  telgraf ile bildirilince, Mustafakemalpaşa deresinde de tuğyân tehlikesi olduğu tellallarla halka duyurulmuştu. Ovada bulunan mahallelerin insanları ilçenin  bayır mahalle olarak adlandırılan bölgesindeki Selimiye, Hamidiye ve Çırpan mahallerindeki akraba ve tanıdıklarının evlerine yerleşmeye başladılar. Ama tüm ova mahallelerde yaşayan kişilerin taşınması mümkün olmadı. Gece artan yağış ve üst bölgelerden gelen sular, Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayının yükseltti ve şiddetini attırdı. Yatağına sığmayan çay suları Köseleci ve Çarıkçılar çarşısı ile mezbaha yakınlarından toprağı yararak büyük geçitler yaptı. Oluşan sel suları şiddetli bir şekilde Mustafakemalpaşa sokaklarında önüne gelen her şeyi sürükleyerek yayılmaya başladı. Yüksek yerlere kaçamayanlar evlerinin  üst katlarına çıktılar.

Fevzidede Mahallesi

  Günümüzdeki Bursa (Yeniyol) ve Balıkesir caddelerinde sel suları  2 metre yüksekliğine ulaşmış idi.  Sokaklar arasından hızla akıyor,  eşyalar ve ölü hayvanları Azatlı istikametinden göle doğru sürüklüyordu. Suların deviremediği güçlü ağaçların üzerine çıkabilenlerin yar­dım çığlıkları duyuluyor ama kimse yardıma gidemiyordu. Muhtar olan Çontuk Ali lakaplı kişi eşi ve çocukları gözlerinin önünde sellere kapılıp kaybolup gitmişti. Suların yükselmesi ertesi gün geç vakitlere kadar sürdü. Ovada suyun girmediği ev kalmamıştı. Sel suları dere yatağını değiştirmiş, dere suyu Şevketiye ve Fevzidede mahalleleri ile Akar  bölgesi civarında yeni oluşturduğu kanallardan akıyordu. Bu hat üzerindeki 25 ev ile ilçenin diğer bölgelerindeki 95 ev tamamen yı­kılmıştı. Bu bölgedeki bütün evlerin de alt katları kullanılamaz hale gelmişti. Köprünün her iki yakasındaki kaldırımlar paramparça olmuş ve yaya ulaşımı köprünün iki başına uzatılan ka­laslar üzerinden sağlanmıştı.

Selden Sonra Mustafakemalpaşa Köprüsü

  Sel sonucu ilçemizin dokuz mahallesi sular altında kalmış 22 va­tandaşımız boğularak hayatını kaybetmişti. Bayındırlık Bakanlığının Kirmasti Çayını ıslah etmek amacı ile kullandığı araçlar sel sularına kapılmış ve yok olmuştu. Bu araçlardan birisi 1975 yılında suların çok azaldığı bir dönemde köprü altında görülerek, gömüldüğü yerden parçalanarak çıkarıldı. Sular çekilince sokaklar soğla denilen balçık kalıntısı ile kaplanmıştı. Bu balçığın içinde ise binlerce hayvan ölüsü ortaya yayılmış bir şekilde duruyordu. Daha sonraki günlerde enkazın ve ortaya duran balçık tabakasının temizlenmesine başlandı.Tehlike arz eden yapılar yıkıldı veya tamir edildi. Ama ilçe halkı bu felaketi uzun yıllar unutamadı. Halk arasında meydana gelen bu tuğyân-feyezan'a ise "Büyük Su" adı verildi. Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayı 1940 yılı içinde tekrar taşma tehlikesi göstermiş ise de çok az bir zararla su baskını geçti. Suların taşmasını önlemek için başlayan sedde yapım çalışmaları hızlandırıldı. Yapılan seddelerden, uzunluğu 7500 metre olan sağ sedde; ilçe kenarından başlatılıp, Uzgur yamacında bitirildi. Uzunluğu 14.500 metre olan sol sedde ise ilçemizin doğu kenarından başlayıp, Ayaz mahallesi çiftli­ğinde sona erdirildi. Bu çalışmalar neticesi 1943 yılında Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayının suları yükselse de  sel tehlikesi önlendi.

Selden sonra Yahudilik bölgesi-Fevzidede'ye giden yol

  Uzun yıllar boyunca sel tehlikesi olmadan geçen zamanlardan sonra 1981 yılında aşırı yağışlardan Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayı suları yükselmiş Uzguraltı mevkiinde seddenin patlaması ile Ayas ve Doğancı köyünde 17 ev sular altın­da kalarak göçmüştür.

16 Aralık 1981 Mustafakemalpaşa Köprüsü

  Yine 16 Aralık 1981 tarihinde yükselen Mustafakemalpaşa (Kirmasti) çayı suları, Mezbaha yakı­nında ve Demirciler caddesinde seddeleri zorlamış, Mustafakemalpaşa Belediyesi hoparlörle yayın yaparak halktan çuval yardımı istemiştir. Mustafakemalpaşa halkının ve DSİ görevlilerinin özverili çalışmaları ile  çuvallar kumla doldurularak çatlaklar kapatılmış ve ilçemiz yine olası bir felaketten kurtarılmıştır. Allah bir daha böyle acıları ilçemize yaşatmasın.     Halit ERSÖZ