Musul Cephesinde Bir Kirmasti’li ve Araba Tarihimiz

Kirmasti (Mustafakemalpaşa) ilk otomobille 1910 yılında ilçemize akrabalarını ziyarete gelen İngiliz vatandaşı vasıtasıyla tanışmıştı. İlçemizde üç gün kalan ve bu sürede otomobili ile ilçemizde dolaşan İngiliz, ilgi odağı olmuş ve çocuklar “şeytanarabası” adını verdikleri otomobilin peşinden ayrılmamışlardı. İlçemizden ilk araba tamircisi ve muavinin ise 1917 yılında çıktığını görüyoruz. İşte bu tamircinin ilginç hikâyesine ve Mustafakemalpaşa’nın araç tarihine bakalım. 1. Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti katıldığı zaman ordu teşkilatımızda motorize birlikler bulunmuyordu. Fakat müttefikimiz olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun motorize kuvveti olduğundan, taktik açısından Türk Ordu Ko­mutanlığına bağlı, ikmal, ekonomi ve idari hizmet konularında Avusturya-Macaristan Ordu Komutanlığı emri altında bulunan Osmanlı Motorize Kolu (Birliği) oluşturuldu. 1. Dünya Savaşı’nda 6. Ordu’nun harekât alanı olan Musul-Erbil bölgesinde görev yapacak olan “12. Osmanlı Otomo­bil Kolu” için şoförlüğü olan veya motor tamirinden anlayan 46 Osmanlı askeri seçildi. Bu askerler şoför ve muavin olarak görev yapacaklardı. Bu askerlerin 19’u Türk, 27’si ise Osmanlı vatandaşı Gayr-i Müslim idi. Gayr-i Müslim Osmanlı vatandaşlarının çoğunlukta olmasının sebebi ise bu yıllarda şoförlük ve motor tamiri ile genelde azınlıkların ilgilenmesidir. 27 Gayr-i Müslim askerin 23’ü İstanbul il sınırları içindeki askerlik şubelerinden 2’si Edirne, 1’i Bursa ve 1’i de Ödemiş as­kerlik şubelerinden seçilmişti. 19 Türk askerin ise 10’u İstanbul il sınırları içindeki askerlik şubelerinden, diğerleri ise birer kişi olmak üzere, Adapazarı, Akşehir, Bursa, Gönen, İzmir, Haymana, Nevşehir, Sivrihisar ve Kirmasti (Mustafakemalpaşa) askerlik şubelerinden seçilmişti. 12. Osmanlı Otomo­bil Koluna Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Askerlik Şubesi’nden muavin olarak seçilen asker, Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Şeyhmüftü Mahallesi’nden Mustafa oğlu Cin Ali isimli kişidir.    Mustafa oğlu Cin Ali birliğine 26 Mart 1917 tarihinde katıldı. Kendisine 2189 numaralı künye ile her askere birer adet verilen; kışlık elbise, yağmurluk, yazlık elbise, iş elbisesi, kuşak (bel ke­meri), gözlük, matara, ekmek (peksimet) torbası, arka çanta, yemek kabı, kabalak (I. Dünya Savaşında Osmanlı ordusunda kullanılan bir başlık türü. Başkomutan Vekili Enver Paşa tasarladığı için “Enveriye” olarak da bilinir.), beğlik (küçük ve ince asker battaniyesi) ve hasır ile her askere birer takım verilen; fotin (Koncu ayak bileğini örtecek kadar uzun olan, bağcıklı ayakkabı) ve çoraplarını teslim aldı. 12.Osmanlı Otomo­bil Kolu 1917 yılı Haziran ayında Osmanlı Zabit Vekili Hasan Neciboğlu komutasında İstanbul’dan Musul’a hareket etti. Fakat 5 askerin hareketten önce firar etmesi nedeni ile 41 asker ile yola çıkıldı. Musul’da verilen intibak eğitimleri sonucu Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Şeyhmüftü Mahallesi’nden Mustafa oğlu Cin Ali 10 Temmuz 1917 tarihinde şoför muavinliği rütbesini ve vesikasını aldı. 12. Osmanlı Otomo­bil Kolu 17 Eylül 1917 den itibaren Musul-Erbil bölgesinde otomobiller ile görevine başladı. Bu muavinler diğer görevlerden ve angaryadan muaftılar. Ancak görevlerinde dikkatli olmaları ve temiz giyinmeleri zorunlu idi. Kirmasti Şeyhmüftü Mahalleli Mustafa oğlu Cin Ali Musul-Erbil bölgesinde, şoför Mehmet Durmuş ile yedek şoförler Bogos Edvar ve Kirkor Kiğork’un kullandığı 7 Numaralı otomobilde muavin olarak görev yapıyordu. Bu sürede izin de kullandı. Kirmasti Şeyhmüftü Mahalleli Mustafa oğlu Cin Ali mazere­ti nedeni ile yazdığı izin dilekçesini Otomobil Kolu Kumandanlığına vermiş, Kol Kuman­danlığı da uygun görerek dilekçeyi Umum Avusturya Otomobil Kolları Kumandanlığına göndermişti. İzni kabul edilen Mustafa oğlu Cin Ali izne çıkmadan önce sağlık muayenesinden geçirilip Kirmasti’ye izine gidip geldi. 9 Temmuz 1918 tarihinde 9 numaralı otomobil, Tel-Halefe giderken arıza yapıp yolda kalınca yardım için 7 Numaralı otomobil ile muavin Cin Ali gelmiştir. Otomobildeki arızayı tespit etmiş ve gerekli parçanın teminini için tekrar geri dönmüştü. 1. Dünya savaşının sona ermesinden sonra Kirmasti Şeyhmüftü Mahallesinden Mustafa oğlu Cin Ali tekrar arabalar ile ilgilendi mi bilmiyoruz ama Cumhuriyet döneminde 1923 yılında Mustafakemalpaşa’da ilk otomobiller, Fuat Bey, Benli Ahmet ve Dermenci Hafız Mehmet tarafından alınarak Mustafakemalpaşa’ya getirildi. Yine ilçemizden Fehmi Durumbey 1925’de ehliyet aldı ve Bursa’nın ilk şoförlerin­den biri oldu. İlçemiz ile Bursa arasında ufak kaptıkaçtılarla yolcu taşı­dı. Bu yıllarda ilçemizde halâ yaygın olarak at arabalarını kullanıldığını ve 1929 yılında ilçemizde 30 at arabası imalathanesinin faal olarak çalıştığını görüyoruz. İkinci Dünya savaşının başladığı yıllarda seferberlik ilan edilince, 1941 yılında tüm nakil araçları ordumuzun emrine alındı. Savaşın sona ermesinden sonra 1945 yılından itibaren ilçemizden Bursa, Balıkesir ve Bandırma’ya düzenli otobüs seferleri başladı. İlçemizdeki otomobil sayısı artsa da ulaşımda yoğun olarak payton ve yaylı arabalar kullanılıyordu. 1950’li yıllara gelindiğinde binek arabası imalâtının devam ettiğini ve ilçemizdeki altı imalathanede yılda yaklaşık 80-100 civarı yeni araba imal ediliyordu. Bu binek arabaları ilçemize ve çevre ilçelere satılıyordu. Bu imalathanelerde ayrıca çok sayıda araba da tamir ediliyordu. Yaylı çift atlı, yaylı tek atlı, yük çift atlı, yük tek atlı, öküz ve manda demir dingilli olarak imal edilen bu arabalar zarif ve sağlamlıkları yanında süslü olmaları ile de çevremizde meşhur olmuşlardı. Bu imalathanelerin en meşhurları ise Hüsnü Mengül, Hüseyin Karakaş, Ahmet Nuri Bayraktar, Selim Suner, Süleyman Varnalı ve Yusuf Orhanlı’­nın atölyeleri idi. Bu yıllarda motorlu araçların kayıtları ise Mustafakemalpaşa Belediyesine yapılıyordu. 1951’de Mustafakemalpaşa’da 77 motorlu araç kayıtlı idi. 1953 yılında Mustafakemalpaşa Belediye'sine kayıtlı 101 aracın, 47’si kamyon, 14’ü oto­büs, 34’ü minibüs-kaptıkaçtı ve 7 si ise hususi otomobildi. 1962’de Mustafakemalpaşa’da 140 traktör ile 400 kamyon vardı. 1976 yılında ise Mustafakemalpaşa’da 3141 motorlu araç kayıtlıydı. Bu araçların dağılımı ise; 1250 traktör, 525 kam­yonet, 458 kamyon, 45 yolcu otobüsü, 221 minibüs ve 32 taksi idi. 1980' li yıllardan günümüze araç sayısı arttı. Özellikle 2000’li yıllardan sonra özel otomobil patlaması yaşandı. Bu durum sonucu ilçemizde ve ülkemizdeki en önemli sorunlarından birisi otopark alanlarının yetersizliği oldu. Günümüzde araç sayısı sürekli artarken, trafikteki yoğunluk ve otopark alanı sorunu katlanarak devam ediyor. 2019 Aralık ayı sonu rakamları ile ülkemizde 23.156.975 taşıt bulunurken bulunurken,100 kişiye düşen taşıt sayısı ise 27,8 oldu. Bursa’da ise 902,981 taşıt bulunurken, 100 kişiye düşen taşıt sayısı ise 29,5 ile ülke ortalamasının üzerinde. Ülkemizdeki taşıt sayısı 2020 Nisan sonu itibarıyla ise 23.398.837’ye yükseldi. Bu sorunların bir nebzede olsa çözümü için, toplu taşımaya yönelmemiz ve bisiklet kullanımının yaygınlaşması dileklerimle. Halit ERSÖZ