Süveyş Kanalı Projesini gerçekleştirmek isteyen Osmanlı Sadrazamı Sokullu Mehmet Paşa
18. yüzyılın sonunda, Napolyon Mısır’da bulunduğu dönemde Akdeniz ile Kızıldeniz’i birbiriyle bağlayan bir kanal inşa etmeyi düşünmüş ancak Fransız bilim adamları yanlış bir hesaplama ile Kızıldeniz sularının Akdeniz’in sularından 9 metre daha yüksek seviyede olduğunu iddia edip bu tür bir kanalın yapılamayacağını rapor edince proje terk edilmişti. 1854 yılında Mısır Valisi Said Paşa, Osmanlı Padişahı Abdülmecid döneminde imtiyaz alarak Fransız Mühendis Ferdinand de Lesseps’e Süveyş Kanalı projesini hazırlatıp Fransız şirkete inşa izni verdi. Proje yapım aşamasında İngilizler tarafından durdurulmak istendi.
Mısır Valisi Hidiv Said Paşa
15 Aralık 1858’de 200 milyon frank sermayeli “Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez” (Evrensel Süveyş Deniz Kanalı Şirketi) kuruldu ve Süveyş Kanalı’nın inşaatına 25 Nisan 1859’da başlandı. Sultan Abdülaziz tahta geçince İngilizlerin baskısı nedeni ile bu projeyi ilk yıllarda onaylamadı ise de Fransızların baskısına direnemeyerek 19 Mart 1866 tarihinde bir ferman yayınlayarak büyük ölçüde yapımı tamamlanan Süveyş Kanalı projesine onay verdi. Ferdinand de Lesseps’in büyük diplomatik gayretleri ile Sultan Abdülaziz döneminde Hidiv İsmail Paşa’nın da katkısıyla sonuçlandırıldı.
Mısır Valisi Hidiv İsmail Paşa
Süveyş Kanalı inşaatında 60 bin işçi çalıştırılarak 10 yıl 6 ay 25 günde tamamlandı. Süveyş Kanalının yapımında büyük finansman problemi yaşandı. 130 milyon Fransız altını tahmin edilen harcamalar (41.860.00 dolar), 287 milyon Fransız altınına (92.414.000 dolar) kadar ulaştı. Süveyş Kanalı’nın uzunluğu 193,3 kilometre, genişliği su dibinde 45-100 metre-su yüzünde 80-135 metre ve derinliği 11 metre ile 24 metre arasında değişmektedir. Süveyş Kanalı Akdeniz kıyısındaki Port Said’den (Bur Said) güneydeki Süveyş Körfezine kadar 160 km boyunca uzanır. Kanalın üzerinde Menzile, Timsah ve Murre adlı üç göl (buhayre) vardır.
Süveyş Kanalı’nın açılış töreni
Dünyada kapakları olmayan en uzun kanal olan Süveyş Kanalı’nın açılışındaki tek eksik dikilmesi düşünülen heykel oldu. Çünkü Süveyş Kanalı projesinin önemli maddelerinden biriside kanalın Akdeniz’e açıldığı bölgeye dev bir heykel dikilmesi idi. Firavunlar dönemi elbisesi giymiş bir kadın heykelinin elinde Asya’yı Mısır’ın aydınlattığına işaret eden bir meşale bulunacaktı. Heykelin yapımı Fransa’nın o dönemdeki ünlü heykeltıraşlarından olan Frederic Auguste Bartholdi’ye sipariş edildi. Yüklü bir avansla heykelin yapımına başlayan Bartholdi üç senelik çalışma sonucu 350 parçadan oluşan heykeli tamamladı. Heykel Süveyş Kanalını açılmasından kısa bir sürede monte edilebilecek şekilde parçalar şeklinde yapılmış ve Marsilya’dan Mısır’a nakledilmek üzere hazır bekletiliyor idi. Ancak dönemin Mısır valisi İsmail Paşa bu kadar büyük bir heykelin Mısıra dikilmesinin Müslüman Mısır halkı arasında hoşnutsuzluğa neden olacağını düşünerek heykelin dikilmesine izin vermedi. Bunun üzerine hazırlanan heykel parçaları Paris’te bir depoya terk edildi.
Frederic Auguste Bartholdi’nin atölyesinde heykel
Bu olaydan 20 yıl sonra Fransa- A.B.D dostluk grubu başkanı Eduard Rene Lefebvre de Labaulaye iki ülke iyi ilişkilerinin bir göstergesi olarak A.B.D’nin kuruluşunun anısına bir heykel verilmesi konusunda Fransa hükümetini ikna etti. Fransa hükümeti büyük bir heykel yaptırmak için Frederic Auguste Bartholdi’ye müracaat etti. Heykel figürü olarak “bir elinde hukuk kitabı, diğer elinde dünyayı aydınlatacak bir meşale olan devasa bir kadın heykeli” belirlendi. Bunun üzerine Bartholdi de Süveyş Kanalı projesi için yaptığı ve hazır durumda yıllardır depoda bekleyen heykelini kullanmak istedi. Eyfel kulesinin mühendisi Gustave Eiffel ile birlikte bazı değişiklikler yaparak heykeli yenileme çalışmalarına başladı.
Heykeltıraş Frederic Auguste Bartholdi
Heykelin yenilenmesi ekonomik zorluklar yüzünden aksadı. Bu yüzden yapımı 21 yılı buldu. ABD’nin 100. yılı şerefine yapılan heykel, ancak bağımsızlığın 110. yılında bugünkü yerine yerleştirilebildi. Heykelin yenilenmesi sırasında yapılacak değişiklikler, heykelin sol elinde “üzerinde Amerika'nın kuruluş günü olan 4 Temmuz 1776 yazılı” bir hukuk kitabı bulunması, sağ elinde dünyayı aydınlatacak özgürlüğün simgesi olacak bir meşale olması ve en önemli ise heykelin yüzünün Asyalı bir simadan Avrupalı görüntüsüne döndürülmesiydi. Özgürlük Heykelinin yüzü yenilendiğinde, yüzün prototipi hakkında değişik rivayetler ortaya atıldı. Heykelin yüz prototipinin; Bartholdi’nin annesinin veya sevgilisinin yüzü, Bartholdi’ye modellik yapan Singer dikiş makinelerinin kurucusu Isaac Singer‘in dul eşi İsabelle Eugenie Boyer‘ın yüzü veya tanrıça İsis’in yüzü olduğu iddiaları ön plana çıktı.
Heykelin taşıma işleminin kolay olması için heykelin içi boş bırakıldı. Dışı ise çok ince bakırla kaplandı. Yıllar içinde bakır oksitlenince heykel hafif yeşile çalan bugünkü rengini kazandı. Özgürlük Heykeli 1884 yılında Fransa'da tamamlandı ve 350 parçaya bölünüp 214 sandık içinde "İsere" adlı gemiyle New York limanına ulaştırıldı.
Heykelin dikileceği yer New York'un girişindeki Liberty Adasıydı. Heykelin parçaları 4 ay içinde yapılan kaidenin üzerinde yeniden birleştirildi. Heykelin yüksekliği 46 metre, kaidesiyle birlikte uzunluğu 93 metre ve ağırlığı ise 225 ton idi.
Özgürlük Heykeli 28 Ekim 1886 tarihinde binlerce izleyicinin önünde A.B.D Başkanı Grover Cleveland tarafından açıldı. Heykeltıraş Frederic Auguste Bartholdi açılışa Süveyş Kanalını yapan ve heykelin ilk siparişini veren Ferdinand de Lesseps'i de getirmişti.
A.B.D Başkanı Grover Cleveland
Günümüzde A.B.D’nin simgesi olan New York Liberty Adası’nda bulunan Özgürlük Heykeli, 1924’te ulusal anıt ilan edildi, 1984’ten bu yana UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer alıyor.
Özgürlük Heykeli’ni gezmek isteyenlerin bir feribotla Liberty adasına ulaşıp, 168 basamağı tırmanarak heykelin elindeki meşaleye çıktığında aklına herhalde “Osmanlı’ya niyet Amerika’ya kısmet” düşüncesi geliyordur.
Halit ERSÖZ
Editör: Haber Merkezi
