--1. Ayasofya; İfade kolaylığı olarak birinci Ayasofya şeklinde adlandırılan yapı M.S. 337 - 360 yılları arasında, önceden Artemis Tapınağı'nın olduğu yere inşa edilmiştir.
-- 2. Ayasofya; 404 yılında 1. Ayasofya'nın iç isyanlar sonucu yıkılmasını takiben 425 yılında yapılmıştır.
--3. Ayasofya; 2. Ayasofya'nın 532 yılında yıkamasının hemen sonrasında Mimar Sinan'ın asırlar sonra gerçek anlamda hayat verdiği 3. Ayasofya yapılmıştır.
--Artemis Tapınağı; Ayasofya olarak bilinen yapının inşa edildiği yerde önceden bulunduğu düşünülen tapınaktır.
-- Ayasofya Kütüphanesi; 1718 - 1730 yılları arasında hüküm süren Osmanlı padişahı 1.Mahmut döneminde Ayasofya'nın yakınlarına yaptırılmıştır.
--Bazilika; mimari bir yapı tarzıdır. Hristiyanlık öncesinde ve sonrasında da kullanılmıştır. Ortada genellikle kare veya kareye yakın şekilde bir toplanma alanı mevcuttur.
--1934; Ayasofya'nın 1930 yılında başlanan ve 4 yıl süren restorasyonundan sonra müze olarak açıldığı yıldır.
--"En"ler; Ayasofya dünyanın en eski dini yapılarından biridir. Dünyanın en hızlı inşa edilmiş (5 yılda) yapılan dini yapılarından biridir. Dünyanın en uzun süreli hizmet veren ibadet hanesidir (Yaklaşık 17 yüzyıl)
--Enrico Dandalo; 1107 - 1205 yılları arasında yaşamış Venedik hükümdarıdır. 4. Haçlı seferine komuta ederek İstanbul'un ve Ayasofya'nın da Latin'ler tarafından yağmalanmasına vesile olmuştur. İstanbul'da ölünce Ayasofya'nın 2. katına gömülmüştür. Osmanlı fethinden sonra mezar taşı konularak, mezarı yok edilmiştir.
-- Fatih Sultan Mehmet; 1451 - 1481 yılları arasında hükümdarlık yapmış olan 7. Osmanlı padişahıdır. 1453 yılında İstanbul'un fethini takiben o dönemde çok bakımsız durumda olan Ayasofya'yı kapsamlı bir bakım ve onarımdan geçirdikten sonra camii olarak hizmete açmıştır.
--Gaspari ve Giuseppe Fossati Kardeşler; Padişah Abdülmecit döneminde (1847 yılında) Ayasofya'nın restorasyonu yapan İsviçreli mimar kardeşlerdir.
--Hünkar Kasrı; Ayasofya'ya bitişiktir.1. Mahmut zamanında hünkarın ve yakın çevresinin namaz kılması için yapılmıştır. Müze olması sonrası ilk ibadete açılan (1991 yılında) mahaldir.
--İlk minare; 1453 yılında fethi hemen takiben hızla tuğladan yapılmıştır. İkinci minare 1485 yılında II. Beyazıt tarafından yaptırılmıştır. 3 ve 4 minarelerde Kanuni Sultan Süleyman zamanında (1520 - 1566 yılları) yaptırarak bugün mevcut olan dört minare tamamlanmıştır.
-- Justinianus 1; Milattan sonra 527 ve 565 yılları arasındaki Bizans İmparatoru dur. Yıkılan ikinci Ayasofya'yı 532 ve 537 yılları arasında yerden yaptırmıştır. Önemli bir özelliği de soylu olmayan bir kadınla (o zamanki anlayışa göre) evlenerek sınıflar arası evliliklere hukuki bir temel oluşturmasıdır.
--Katedral; Hristiyanlığın hiyerarşik yapısı İçinde önemli bir kurumdur. Bu yapılarda sürekli görev yapan bir piskopos bulunurdu.
--Kıble; Bilindiği gibi Dünyanın her yerinde kilise binalarının yönelişi Kudüs'e doğrudur. Bir yapı kiliseden camiye dönüştürüldüğünde kıble Mekke'ye doğru ayarlanır ve birkaç derecelik düzenleme ile Mihrap yapılır. Kıble düzenlenerek yeniden belirlenir.Balkanlarda bu düzeltme bir kaç derece (bazen 15-20 derece) batıya doğru, Anadolu'da ise (bazen 20-25 derece) doğuya doğru yapılır. Ancak Ayasofya'nın bulunduğu coğrafi konum, çok ilginç bir şekilde hiçbir düzeltme gerektirmeyecek durumdadır. Yani Ayasofya'dan Kudüs'e ve Mekke'ye çizilen bir doğru aynı hat üzerindedir. Hiçbir müdahaleyi gerektirmeyecek doğru bir kıble hattıdır.
-- Kubbe; 55, 6 metre yükseklikte olan kubbe yüzyıllar içinde yapılan tamirler ve yan desteklerden dolayı, 30.8m ve 32.4 m. çaplarında kısmen eliptik bir hal almıştır. En son Mimar Sinan'ın yaptığı onarım ve payandalarla günümüze kadar ulaşabilmiştir.
--Kutsal emanetler; 4. Haçlı Seferi sırasında Haçlılar İstanbul ele geçirip, şehirle birlikte Ayasofya'yı da yağmalamışlardır. Bu sırada gümüş ve altından yapılan birçok değerli eşya, azizlerin kemikleri ve İsa peygamberin mezarından bir taş parçası gibi birçok kutsal emanet de yağmalanmış, talan edilmiştir.
--Mileti İsidoros; Milattan sonra 500'lü yıllarda yaşamış Miletli (Didim yakınlarında) fizik ve matematikçidir. Ayasofya'nın 532 yılındaki yeniden yapılanmasında görev almıştır. Ayasofya'nın 7500 metrekarelik alana yayılan yapısında, Mısır'daki Güneş Tapınağı, Lubnan'daki Baalbek Tapınağı, Efes'teki Artemis Tapınağı, Marmara Adası, Suriye, Yunanistan, İstanbul ve Anadolu'nun birçok yerinden getirilen büyük ölçüde işlenmiş hazır malzemeler kullanılmıştır. Bir anlamda tam bir Anadolu ve yakın coğrafya sentezi olan yapı bu yüzden de olabildiğince hızlı ortaya çıkmıştır.
--Mimar Sinan; 1488 (?) yılında Kayseri'de doğan Mimar Sinan 1511 yılında devşirme olarak Saray'a girmiş, gösterdiği başarılarla tırmanarak 49 yaşında da Saray'ın baş mimarı olmuştur. Sayısız cami, medrese, köprü v.b. yapımında emeği olan Sinan'ın en önemli işlerden biri de Ayasofya restore ederek, öncesinde birçok kez hasar gören yapının bugünlere sağlam ulaşabilmesini sağlamış olmasıdır.
-- Mozaikler; Ayasofya'nın tabanında ve duvarlarında çok sayıda mozaik vardır. Yapımında altın, gümüş, renkli taşlar, renkli camların kullandığı mozaiklerin bir kısmı zaman içinde harap olmuş bir kısmı da ince sıvalarla ve boyalarla kapatılarak bir anlamda korunmaya alınmıştır.
-- Müze; Tarih, sanat, bilim ve teknoloji ve benzeri yönünden değerli olan objelerin korunduğu ve halka teşhir edildiği mekanlardır.
-- Sürekli Vakıflar Tarihi Eserler ve Çevreye Hizmet Derneği; 1934 yılında alınan, müze olma kararının iptali için Danıştay'a dava açan dernektir. Başkanı İsmail Kandemir.
--Trallesli Anthemios; Milattan sonra 500 lü yıllarda yaşamış Trallesli (Aydın yakınlarında ) geometri ve matematikçidir. Ayasofya'nın 532 yanındaki yapımından sorumlu olarak görev almıştır.
-- UNESCO Dünya Mirası; Tarihsel, kültürel ve fiziksel olarak özel bir önem ve değer taşıyan yapıların UNESCO tarafından tescilidir. Ülkemizden İstanbul'un tarihi alanları dışında, Edirne Selimiye Camii, Bursa ve Cumalıkızık , Denizli-Pamukkale, Sivas -Divriği Ulu Camii, Çanakkale
- Troya Antik Kenti, Şanlıurfa Göbeklitepe ve benzeri birçok yapı Unescu'nun dünya mirasları listesinde yer almaktadır.
--24 Temmuz 2020; Ayasofya yeniden ve sonsuza kadar ibadete açıldı.
Dr. Murat Çubukçu
Editör: Haber Merkezi
